[attachment=47978]
Kompozisyon nedir? İyi bir kompozisyon nasıl yazılır?
Kompozisyon Nedir?
Kompozisyon farklı parçaları, nesneleri ya da unsurları bir araya getirerek bir bütün oluşturma olarak tanımlanabilir. Kompozisyon kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir. Kelimenin kökü Fransızca “composer” fiiline dayanmaktadır. Her ne kadar kompozisyon kelimesi edebiyat ile ilgili bir terim gibi algılansa da mimari, resim, müzik, görsel sanatlar vb. daha birçok alanda kompozisyon terimi kullanılmaktadır.
Edebiyat terimi olarak kompozisyon herhangi bir duygu ya da düşünceyi hem şekil olarak hem de içerik olarak belli bir plan dahilinde yazılı olarak anlatmak şeklinde tanımlanabilir. Kompozisyon; içerisinde kenar boşlukları, yazım ve noktalama kurallarına uygunluk, başlık vb. birçok dikkat edilmesi gereken hususu barındırır.
Kompozisyon Nasıl Yazılır?
İyi bir kompozisyon yazmak için birden fazla etmeni göz önünde bulundurmalıyız. Bu etmenlerin başlıcaları şunlardır:
İyi bir başlık
Kurallarına uygun bir şekilde düzenlenmiş giriş, gelişme ve sonuç bölümleri
Anlamlı ve kurallı cümleler
Özenle seçilmiş sözcükler
Her yönüyle dikkat edilmiş bir kâğıt düzeni
Güzel örneklemeler ve anlaşılır anlatım
Giriş, Gelişme ve Sonuç Bölümleri Nasıl Olmalı Nasıl Yazılmalıdır?
Öğrenciler, çoğu defa bir kompozisyonda giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin hangi kısımlar olduğunu kestiremezler. Kendileri kompozisyon yazacak olsalar, bu bölümler arasında bir satırlık boşluk bırakarak ve yeni bölüme biraz içeriden başlayarak çözüm bulurlar; ancak önceden yazılmış ve gerekli boşluklar bırakılmamış bir kompozisyonu bölümlere ayırmakta zorlanırlar. Ama olsun, bu pek de önemli değil. Sizin yapmanız gereken, öğretmeninize kompozisyon yazmanın kurallarını bildiğinizi göstermektir. İşte, bunu da giriş, gelişme, sonuç bölümleri arasında birer boşluk bırakarak ve paragrafa içeriden başlayarak yapabilirsiniz.
Giriş Bölümü Nasıl Yazılır?
Kendinizi bir satıcı olarak düşünün. Etrafınızda müşteriler var ve kompozisyonunuzu kısa sürede bu müşterilere satmak zorundasınız. Kompozisyonunuzun değerini anlatmak için fazla zamanınız da yok. Bu yüzden giriş bölümü ile müşterilerinizi (öğretmeninizi veya okurlarınızı) etkilemek zorundasınız. Bu nedenle, başlıktan sonra üzerinde en çok düşünmeniz gereken şey giriş bölümüdür. Giriş bölümünde, okuyucuları etkileyecek, onların ilgisini çekecek ve kompozisyonu okumaya devam ettirecek cümleler kullanmalısınız. Kısacası, okuyucuda bir merak uyandırmalısınız. Bunu bazen etkileyici bir tanımla, bazen merak uyandırıcı bir soruyla veya bazen de bir kelime oyunuyla yapabilirsiniz.
Gelişme Bölümü Nasıl Yazılır?
Gelişme bölümü, kompozisyonun en kapsamlı bölümüdür. Anlatılanların büyük bölümü gelişme bölümü içerisinde yer alır. Giriş bölümündeki etkileyici anlatımdan sonra meselenin özüne, gelişme bölümünde inmeye başlarsınız. Burada, anlatmak istediğiniz konu ile ilgili örnekler verebilir, konu ile ilgili kısa öyküler, fıkralar anlatabilir hatta şiirler bile yazabilirsiniz.
Sonuç Bölümü Nasıl Yazılır?
Önceki bölümlerde anlatmak istediğiniz her şeyi anlattınız. Artık sonuç bölümünde, anlatmak istediklerinizi toparlayacak ve okuyucuya son mesajınızı vereceksiniz. Giriş bölümündeki etkileyiciliğinizi burada da konuşturmalısınız. Okuyucunun ağzında iyi bir tat bırakmak için yine etkileyici cümleler kullanmalı, gerekirse etkileyici bir özlü söz kullanmalısınız.
Kompozisyonda Sayfa Düzeni Nasıl Olmalıdır?
Kompozisyon yazarken dikkat edilmesi gereken noktalardan en önemlisi sayfa düzenidir. Sayfa düzeni kompozisyonun ciddiyetini ve yazarken verilen önemi gösterir. Sayfa düzeninin en önemli noktalarından biri kenar boşluklarıdır. Kenar boşlukları yaklaşık olarak üstten ve soldan 3cm, alttan 2,5 cm, sağ taraftan ise 1,5 cm civarındadır. Tabi bu boşlukları belirlerken elimize cetvel almamıza gerek yok. Göz kararı sayfada düzen olmasına dikkat ederek bu boşlukları bırakabiliriz.
Sayfa düzeni ile ilgili diğer bir nokta ise başlığın yazımıdır. Başlık yazılırken sayfa ortalanır ve kelimelerin ya tamamı büyük harfle ya da her kelimenin ilk harfi büyük yazılır. Başlık yazarken renkli kalem kullanmamak gerekir. Siyah ya da mavi kalem kullanılmalıdır. Tabi sadece başlık yazarken değil kompozisyonun tamamında mavi ya da siyah kalem kullanmak gerekir.
Sayfa düzeni ile alakalı önemli bir husus da paragraf başlarıdır. Paragraflar oluşturulurken paragraf başı yaklaşık olarak 1cm kadar içe girilerek başlanır.
Kompozisyon yazılan kağıdın buruş buruş olmamasına, temiz olmasına dikkat etmeliyiz. Çünkü kağıdın şekli bizi yansıtır
Güzel Kompozisyon Yazma Yolları
– Türkçe Sözlükteki anlamları: 1. Ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma biçimi ve işi. 2. Öğrencilere duygu ve düşüncelerini etkili ve düzgün bir biçimde anlatmaları için yaptırılan yazılı veya sözlü çalışma, tahrir, kitabet.
– Okul dilinde kompozisyon, Türkçe’nin anlatım olanaklarından en iyi şekilde yararlanmak için, düzenli olarak yapılan yazılı ve sözlü çalışmalardır.
– Kompozisyon çalışmaları, bize güzel konuşmanın ve yazmanın yollarını öğretir. Kompozisyon çalışmalarında başarılı olan bir öğrenci, yalnız Türkçe dersinde değil, öteki derslerde de başarılıdır.
Başarılı bir kompozisyon şu aşamalardan geçer:
1) Buluş: Anlatılacak konunun bütün ayrıntılarıyla zihinde canlandırılması, ya da toplanması,
2) Plân (tertip): Zihinde canlandırılan ya da toplanılan bilgilerin bir düşünsel sıraya konulması,
3) Anlatım: Planlanmış bilgilerin düzgün ve anlaşılır bir şekilde söylenmesi ya da yazılması.
Ayrıca, kompozisyonda başarı için şunlar da gereklidir:
• Birlik: Ana düşünceden ayrılmamak.
• Denge: Ana düşünce çevresinde sıralanan yardımcı düşüncelerin ana düşünce ile uygunluğunu sağlamak
• Canlılık: Anlatımı ilgi uyandıracak ve sürükleyecek bir kıvraklığa ulaştırmak.
Kompozisyonla ilgili kuralları öğrendikten sonra hemen başarılı bir kompozisyon yazacağımızı söyleyemeyiz. Çünkü doğru ve güzel kompozisyon yazmak için çok deneme yapmak gerekiyor.
Ünlü yazar Anton Çehov, yazmaya yeni başlayanlara şunları öğütlüyor:
“Kötü yazdığınız için üzülmeyin. Olabildiğinizce çok yazın kötü de olsa yazın. Yaza yaza daha iyiye varacaksınız. Sade, yalın yazın. Gereksizi silip atın.”
Kompozisyon, seçilmiş bir konu üzerindeki duygu ve düşüncelerimizi planlı ve düzenli bir şekilde anlatmak demektir. Kompozisyonunuzu mutlaka gözden geçiriniz.
KOMPOZİSYONUNUZU GÖZDEN GEÇİRİNİZ:
Yazdığınız kompozisyonu, aşağıda belirtilen kurallara göre değerlendiriniz; yanlışlarınız varsa düzeltiniz.
Kompozisyon yazdığınız kâğıdın sağ, sol, alt, üst boşluklarını göze hoş görünecek şekilde bırakmalısınız.
Tarih atmayı unutmamalısınız.
Adınızı, sınıfınızı, şubenizi ve numaranızı yazınız.
Yazınız okunaklı ve düzgün olmalıdır; buna dikkat ediniz.
Paragraf başlarını 1-2 cm. içeriden başlatınız.
Satırlar arasında okumayı kolaylaştıracak şekilde aralıklar bırakınız.
Yazınıza işlediğiniz konuya uygun, ilgi çekici bir başlık koyunuz; başlıksız yazı olmaz.
Yazıdaki ana düşünceyi iyi vurgulayınız.
Örneklerden, özdeyişlerden, atasözlerinden ve deyimlerden yararlanınız.
Düşünceleriniz arasında bağlantı olmasına özen gösteriniz.
Noktalama işaretlerini doğru kullanınız.
Cümlelerde geçen sözcükler ve ekler, yazım kurallarına uygun olmalıdır.
Yazma Tür ve Teknikleri, Yazma Süreci, Paragraf ve Özellikleri
a) Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma
Duygu, düşünce, hayal veya bir konudaki bilgilerin yazılı olarak anlatılması, kendi içinde aşamaları olan bir yazma sürecini içerir. Bu sürecin temel aşamaları ve bu aşamalarda yapılacak uygulamalar aşağıda sıralanmıştır.
Yazma Süreci
1. Hazırlık
a) Hazırlık aşamasında öncelikle yazılacak metnin konusu, amacı, hedef kitlesi ve türü belirlenir. Belirlenen konunun iyi sınırlandırılmış olması yazmayı kolaylaştırır. Konuyu sınırlandırmak için konunun hangi yönünün ele alınacağı açıkça belirlenmelidir. Yazılacak metnin türünün belirlenmesi de bu aşamada oldukça önemlidir; çünkü yazılacak yazı, türün temel yapı unsurlarını taşımalıdır.
b) Hazırlık aşamasında ikinci olarak metinde kullanılacak düşünce, bilgi ve olaylar belirlenir. Bu amaçla başvurulacak yollar ilerleyen bölümde ayrıca açıklanacaktır.
2. Planlama
a) Yazının planlanmasında öncelikle metnin ana düşüncesi/iletisi belirlenir. Her yazı bir ana düşünce veya ileti etrafında gelişir. Bu ana düşünce yazının merkezidir ve bütün diğer düşünceler onun çevresinde gelişir.
b) Planlama aşamasında ana düşünceyle/iletiyle bağlantılı yardımcı düşüncelerin belirlenmesi ve sıralanması gerekir. Bunların ana düşünceyi destekleyen veya geliştiren yardımcı düşünceler olmasına dikkat edilmelidir.
c) Yardımcı düşünceleri destekleyen düşünceyi geliştirme yollarının belirlenmesi, planlanma aşamasının son basamağını oluşturur. Düşünceyi geliştirme yolları “paragraf” başlığı altında ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
3. Taslak Metin Oluşturma
Yazı planına uygun biçimde metin yazma, sürecin üçüncü aşamasını oluşturur. Taslak metin, daha önce belirlenen ana düşünce, yardımcı düşünce ve düşünceyi geliştirme yolları doğrultusunda oluşturulur. Taslak metin oluşturulurken farklı cümle yapılarının kullanılması metni hem anlam hem de yapı açısından zenginleştirecektir. Örneğin bir durum anlatılıyorsa isim cümleleri, olay anlatılıyorsa fiil cümleleri daha sık kullanılır.
4. Düzeltme ve Geliştirme
Taslak metni, açıklık, yalınlık, duruluk; paragraflar arası ilişki ve tutarlık; yazım, noktalama, sayfa düzeni vb. açılardan gözden geçirme ve düzeltme, yazma sürecinin önemli bir aşamasını oluşturur. Bu aşamada kelime tercihleri, metnin bağlamı dikkate alınarak yeniden değerlendirilir ve yazıdaki anlatım bozuklukları düzeltilir. Ayrıca metnin yazım, noktalama, sayfa düzeni ve okunaklılık açısından da bu aşamada değerlendirilmesi ve varsa yanlışlıkların giderilmesi gereklidir.
5. Metni Paylaşma
Yazılan metnin öğretmen, arkadaş veya aile üyeleriyle paylaşımı ve onların yazı hakkındaki değerlendirmelerinin alınması yazma sürecindeki son aşamayı oluşturur. Yazılan yazılar; sınıfta yüksek sesle okunarak, okul panosunda sergilenerek, elektronik ortamlarda veya çeşitli dergilerde basılarak da okurlarla paylaşılabilir. Paylaşım aşamasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, üretilen ve paylaşılan metinlerin hukuki ve ahlaki sorumluluğun bilincinde hareket edilmesidir. Bu bakımdan her metnin sorumluluğu, kendisini yazan ve paylaşan kişiye aittir. Bu sorumluluğun üstlenilmesi aynı zamanda ahlaki ve hukuki bir gerekliliği de beraberinde getirir.
Yazma Sürecinde Hazırlık Aşamasında Yapılacak Uygulamalar
Hazırlık, yazma sürecinin ilk ve en önemli aşamasıdır. Bu aşamada yazılacak konu, yazının amacı, hedef kitlesi ve türü belirlenir. Burada belirlenenler, yazının bütün özelliklerini etkileyeceği için bu aşama iyi planlanmalıdır. Hazırlık aşamasında metinde kullanılacak düşünce, bilgi ve olayların belirlenmesi için şu yollar kullanılabilir:
a) Beyin fırtınası: Bu teknik, bir konu hakkındaki kavram, fikir veya çağrışımların herhangi bir süzgeçten geçirilmeden açığa çıkarılmasını amaçlar. Özgürce ortaya konulan fikir, düşünce veya hayaller bir yere yazılır. Konuyla doğrudan ilgili olanlar birbiriyle ilişkilendirilerek farklı ve yaratıcı olanlar seçilir. Genellikle bir grupla uygulanan bu teknikte ana konuyla ilgili çok sayıda fikrin ve bilginin ortaya konulması önemlidir. Söz gelişi, “hayal kurmanın bilimsel buluşlardaki önemi” hakkında bir yazı yazmaya karar verdiniz. Sınıfınızda beyin fırtınası yoluyla bu konuyu genişletmek ve bununla ilgili yaratıcı fikirleri ortaya çıkarmak istiyorsunuz. Bir arkadaşınızı yönetici olarak seçiniz. Yöneticiniz belirlenen konuyla ilgili herkese sırayla söz vererek onların söylediklerini tahtaya yazar. Ortaya çıkan fikirler gruplandırılır. Son aşamada ise yazma konusu ile doğrudan ilgili olan fikirler bir sıraya konularak diğer aşamalara geçilir.
b) Kavram ağı oluşturma: Bir konu veya kavram ile ilgili anlamsal çerçevenin belli bir düzen içerisinde oluşturulması ve görsel hâle getirilmesidir. Kavram ağları konuyla ilgili önceki bilgilerin harekete geçirilmesini, kavramlar arasında yeni ilişkilerin kurulmasını ve mevcut bilgilerin düzenlenmesini sağlar. Söz gelişi “hayal” kavramı hakkında şöyle bir kavram ağı oluşturulabilir:
Kavram Ağı
Kavram Ağı
c) Araştırma yapma: Bir konu hakkında, görsel, işitsel ve yazılı kaynaklardan gerekli bilgilerin toplanmasıdır. Araştırma yaparken dikkat edilecek en önemli nokta, konuyla ilgili gereksiz bilgilerin ayıklanması ve elde edilen bilgilerin güvenilirliğinin kontrol edilmesidir. Yazı yazılacak konuyla ilgili derlenen bilgiler belli bir sıraya konularak yazıya geçirilmelidir.
ç) Tartışma: Üzerine yazı yazılacak konunun farklı yönleri hakkında birden fazla düşünce veya yaklaşımın bir arada değerlendirilmesidir. Tartışmada herkesin fikrine saygı duyulmalı, konuyla ilgili farklı yönlerin ortaya çıkarılması sağlanmalıdır. Tartışırken ikna edici bilgi ve fikirlerin ortaya konulması, yazılacak konu hakkında bir sınırlandırma yapılabilmesinin önünü açar.
d) Gözlem: Belli bir konuda kişinin çevresindekileri veya belirlediği bir olayı çeşitli yöntemlerle izlemesidir. Gözlem yapılacak konu, durum veya olayla ilgili belirlenen bazı noktaların izlenmesi sonucunda pek çok bilgi edinilir ve bunlar belli bir düzen içinde kaydedilir.
e) Görsellerden yararlanma: Belirli bir konu hakkındaki fotoğraf, resim veya farklı görsel öğeler yazıya hazırlık aşamasında incelenebilir. Bunlar, konu hakkında bize yeni bakış açıları sunduğu gibi yaratıcı fikirlerin ortaya çıkmasına da yardımcı olabilir.
Paragraf ve Özellikleri
Bir yazının hazırlık aşamasında, yazılacak konu ile ilgili farklı teknik ve yöntemlerle çeşitli bilgiler edinilir veya düşünceler belirlenir. Elde edilen bu bilgi veya düşünceler belli bir sıraya konulduktan sonra konuyla ilgili paragrafların planlanması gerekir. Paragraf, kendi içinde bir anlam bütünlüğü taşıyan yazı parçasıdır. Bu yazı parçaları metin denen bütünü oluşturarak yazının düzenli bir akışa ulaşmasını sağlar. Bu bakımdan paragraf ve yapısı ile ilgili bilgilerin kazanılması ve uygulanması gereklidir.
Paragrafın Yapısı:
Yazının anlam birimlerinden olan paragraf, bir metin gibi kendi içinde anlamsal bir bütünlüğe ve yapıya sahiptir. Her paragraf belirlenen konunun bir yönünü ele alır ve konuyla ilgili başka bir düşünceye geçildiğinde yeni bir paragraf kurulur. Metin içindeki işlevlerine göre paragraflar giriş, gelişme ve sonuç paragrafları olarak üç grupta incelenebilir.
Giriş paragrafı, genellikle üzerinde durulacak kavram veya konuyla ilgili genel bir cümleyle başlar. Konuyla ilgili üzerinde durulacak noktalar sonraki cümlelerde hissettirilir. Bu paragraflarda konuyla ilgili kesin yargıları içeren cümleler yer almaz. Bir paragrafa başlamanın çeşitli yolları vardır. Konuyla ilgili bir soru sorularak, ele alınan konu veya kavramın tanımı yapılarak, herhangi bir olay veya küçük hikâye anlatılıp veya daha farklı biçimlerde paragrafa başlanabilir.
Gelişme paragrafı, girişte ortaya konulan düşünce, bilgi veya olayların açıklandığı bölümdür. Bu tür paragraflarda konuyla ilgili örnek, deneyim veya çeşitli bilgilere yer verilebilir. Gelişme paragrafı, ele alınan konunun farklı yönlerini ortaya koyduğu için birden fazla olarak planlanabilir. Çünkü uzun yazılarda veya konunun ayrıntılı olduğu metinlerde yeni bir düşünce için yeni bir paragrafa geçmek yararlı olacaktır.
Sonuç paragrafı, yazının bir sonuca bağlandığı bölümdür. Sonuç paragrafları genellikle gelişme paragrafında ortaya konanları bir yargıya bağlama işlevi görür. Bu paragraf, gelişme paragrafına göre oldukça kısa olmalıdır. Kısa ve etkili cümlelerin yer aldığı sonuç bölümleri yazının niteliğini artırır.
Her paragraf belli bir düşünce etrafında kurulur. Bu düşünce başka yardımcı düşüncelerle desteklenir.
Paragrafta düşünceyi geliştirme yolları şu şekilde sıralanabilir:
a) Tanımlama: Bir kavram, durum veya olgunun açıklanarak ne olduğunun ortaya konulması “tanımlama” kavramı ile ifade edilir. Tanımlama cümleleri “Bu nedir?” sorusuna cevap verir. Söz gelişi, “Şiir, duyguların dil ile etkili bir biçimde anlatıldığı yazı türüdür.” cümlesi bize şiirin tanımını vermektedir. Tanımlar paragrafta açıklamaların yapılacağı bölümlerde kullanılır ve açıklama için gerekli temel bilgileri verir.
b) Karşılaştırma: Birden çok kavram, durum veya öğenin belli ölçütler kullanılarak birbiri karşısındaki benzerlik veya farklılıklarının belirlenmesidir. Paragraflarda herhangi bir durumun daha açık bir biçimde ortaya konabilmesi için çeşitli karşılaştırmalara gerek duyulabilir. Örneğin “Hikâye, romana göre daha kısadır.” cümlesi iki edebî türü karşılaştıran bir cümledir.
c) Örneklendirme: Bir düşünce veya duygunun daha açık bir hâle getirilmesi için belli örneklerin sunulmasıdır. Örneklendirme cümleleri paragrafta anlatılanları somutlaştırmaya yardımcı olur. “Yazmak uygun kelimeleri gerekirse yıllarca beklemek demektir. Yahya Kemal’in bir dizesi için ‘serin’ kelimesini yirmi yıl sonra bulması gibi.” cümlelerinde ikinci cümle birinci cümleyi örneklendirmektedir.
ç) Tanık Gösterme: Bir duygu veya düşüncenin daha etkili kılınması veya ikna edici olması için bir başkasının sözünün alıntılanmasıdır. Söz gelişi, “Denemeler kişisel yazılardır. Öyle ki ünlü deneme yazarımız Nurullah Ataç deneme için: ‘Deneme benin ülkesidir.’ der.” cümlelerinde denemenin “kişisel” olduğu düşüncesini desteklemek için Nurullah Ataç’ın sözüne başvurulmuştur.
d) Benzetme: Bir kavram veya varlığı bir anlam ilişkisi kurarak başka kavram veya varlıklara benzetmektir. Benzetmelerde genellikle benzeyen ile benzetilen arasında ortak bir yön bulunur. “Yazarlık engin denizlerde kürek çekmeye benzer. Yol alabilmek için çok sabırlı olmalı ve denizin sesini iyi dinlemelisiniz. Bembeyaz bir sayfaya yazmaya başladığınızda da aynı bir denizci gibisinizdir.” cümlelerinde anlatımı etkili kılmak için benzetmeye yer verilmiştir.
e) Sayısal Verilerden Yararlanma: Ele alınan konunun daha ikna edici bir şekilde sunulması için bazı araştırma sonuçlarının sayısal verilerini kullanmaktır. Örneğin “Türkiye’de okuma alışkanlığı ne yazık ki istenilen düzeyde değil. Son yıllarda yapılan bir araştırmaya göre ülkemiz, kitap okuma oranında 173 ülke arasında 86. sırada yer alıyor.” cümlelerinde sayısal bir bilgi verilerek ilk cümledeki tez desteklenmiştir.
b.Yazma Sürecini Uygulama
“Yazma Süreci” başlığı altında verilen aşamaların her birini uygulayarak aşağıda verilen kavramlardan biri hakkında defterinize bir deneme yazınız. Metninizi yazarken paragrafların yapısına dikkat ederek düşünceyi geliştirme yollarını kullanınız ve yazım kurallarına dikkat ediniz.
dostluk
umut
sonbahar
yazmak
hayal kurmak
mutluluk
yalnızlık
paylaşmak
Kompozisyon yazmak, sanıldığı gibi herhangi bir konu üzerinde aklına gelen her şeyi basit bir düzen içerisinde ifade etmek değildir. Daha doğrusu, ciddi bir kompozisyon daha yoğun bir çabayı ve özeni gerektirmektedir. Bunun için etkili ve verimli bir kompozisyon yazarken belli kurallara uymak; kompozisyon yazma ilkelerini sırasıyla yerine getirmek gerekir.
Aşağıda, kompozisyon yazılırken hangi adımları uygulamamız gerektiği sıralanmıştır. Bu adımları uygulayarak etkili ve verimli bir kompozisyon yazabilirsiniz:
1. BİLGİ BİRİKİMİ:
Üniversite eğitimiyle bir meslek için hazırlık yapılır, o mesleğin gerektirdiği birikim aktarılmaya çalışılır. Aydın insanın bilmesi gerekenler ise sadece kendi mesleğiyle, ilgi alanlarıyla, çevresiyle ve dönemiyle sınırlanamaz. Kendisine yöneltilen hemen her soru için az çok söyleyecek sözlerinin olması beklenir. “Ben inşaat mühendisiyim, ülke sorunlarından, sosyal çevreden, spor faaliyetlerinden, trafikten … hiç anlamam” demek aydın insana yakışmaz. Kişinin çevresine karşı duyduğu sorumluluk; onu araştırmaya, incelemeye ve öğrenmeye yönlendirir. Böylece bilgi birikimi için ilk adımlar atılmış olur.
Herhangi bir bilim veya sanat dalıyla ilgili özel araştırmalar ve deneyimler sonunda elde edilecek uzmanlık bilgisini saymazsak genel bir kültür sahibi olmak ve (sözlü veya yazılı) kompozisyonlar meydana getirmek için “bu sayfada” sayılan etkinliklerin yapılmasında yarar vardır.
2. KONU SEÇME:
Yukarıda sıralanan yollarla ve bunlara ilâve edilebilecek değişik etkinliklerle birikim kazandıktan sonra sıra, üzerinde söz söylenecek veya yazı yazılacak konuyu seçmeye gelir. Konunun araştırma yapmaya uygun, bol kaynağı olan ve kişinin ilgi alanına giren, sınırları belli olan bir konu olmasına özen gösterilir.
3. PLÂN YAPMA:
Plânın olmadığı yerde düzensizlik, dağınıklık, zorluk, zevksizlik ve kabalık kendini nasıl gösteriyorsa plânlanmadan ortaya konan yazılı veya sözlü kompozisyonda da benzer aksaklıklar hemen kendini gösterecektir. Esasen iyi bir yazı veya konuşma plânsız olmaz.
4. BAŞLIK BULMA:
Başlık, yazının veya konuşma konusunun adıdır. Tabiatta adı olmayan, ismi konmayan varlık olmadığına göre yazıya da bir isim konmalıdır.
İyi bir başlık;
– Kısa ve özlü,
– Dikkat çekici ve merak uyandırıcı,
– Konuyla ilgili,
– Ana düşünceyi etkili bir biçimde anlatan,
– Kolay söylenebilen ve akılda kalıcı,
– Yazının içeriği hakkında fikir verici olmalıdır.
Film adlarına, kitap adlarına, makale başlıklarına, haber başlıklarına… dikkat edilirse bunların yukarıda sayılan nitelikleri taşıdığı görülür.
Düşünce yazıları için konu, konunun maddesi veya ana düşünce uygun başlıklar olarak seçilirken olay yazıları için daha geniş bir yelpazeden başlık seçmek mümkündür: Olayın geçtiği yer; olay kahramanı; olayın adı; olay kahramanı ve olayın yeri; olayın özü olan eylem gibi. Nelerin başlık olarak kullanılabileceği hakkında bir fikir vermek için başlıklardan bazı örnekler aşağıda sıralanmıştır:
Bilim ve Teknik, Yurt Duyguları, Edebiyatımızın İçinden, Türkçenin Sırları, Osmancık, Atatürk Şiirleri Antolojisi, Türk Dili, Çoban Çeşmesi, İstanbul’u Dinliyorum, Bizim Duvarlar, Çile, Suç ve Ceza, Silâhlara Veda, Cemile, Kılıbık, Otuz Beş Yaş, Duvar, Küçük Kız, Mihriban, Düşünmek, Üç Nasihat, Kurumuş Ağaçlar, Bayrak, Karadeniz, Memleket Türküsü, Güle Yel Değdi, Sinekli Bakkal, Acımak, Sarnıç, Yaprak Dökümü, Türkçe Bilen Aranıyor.
Bölüm başlıkları ve ana başlıklar satırı ortalayacak şekilde büyük harflerle yazılır ve (ünlem veya soru ifadesi yoksa) sonuna herhangi bir noktalama işareti konmaz. Alt bölümlere ait başlıklar ise küçük harflerle yazılır. Önce başlık konup yazının buna göre geliştirilebileceği gibi, yazıyı tamamladıktan sonra da uygun bir başlık seçilebilir.
5. PARAGRAF BİLGİSİ
Herhangi bir yazının bir satır başından öteki satır başına kadar olan bölümüne paragraf denir. Paragraf, geniş bir konunun belli bir bölümünü ifade eden düşünce birimidir.
Paragraflar, bütün bir konunun ayrı ayrı bölümlerini ifade eden, kendi içinde de bütünlüğü olan birimlerdir. Bu bakımdan iyi düzenlenmiş bir paragrafta cümlelerin açık, etkili ve birbirine bağlı olması gereklidir.
Uzun bir yazının bölümlere ayrılmaması okuyucuyu yoracağı için yazıdaki çeşitli ana fikirlerin birbirinden ayrılması paragraflarla mümkün olur. Böylelikle yazının kolay okunması ve anlaşılması sağlanır. Yazıda ilk satırın biraz içeriden başlaması (paragraf şekli), bir düşüncenin veya konunun bir bölümünün tamamlanıp diğer bir bölümüne geçildiğini gösterir. Böylelikle okuyucunun ilgisi devam ettirilir, yazının daha kolay kavranması da sağlanır.
6. DİLİN KURALLARINI BİLME
İyi bir yazı yazmak veya başarılı bir konuşma yapmak için dilin (ses bilgisinden cümleye kadar bütün) kuralları, söz varlığı çok iyi bilinmelidir. Kelimelerin anlamlarını, bunlar arasındaki anlam inceliklerini ve dilin ifade kabiliyetini iyi bilmek, yazana (veya konuşana) kolaylık sağlayacaktır. Bu konudaki birikimin bir anda oluşması elbette mümkün değildir. Kişi, öncelikle konunun önemine inanır, bol bol okur, araştırır, yazma alıştırmaları yapar, sabırlı olur ve bunu zamana yayarsa bu birikimi kazanabilir.
7. YAZMA
Bilgi birikimden yola çıkarak konuyu tespit edip plânladıktan sonra (paragrafların özellikleri dikkate alınarak) yazmaya başlanmalıdır. Ancak kişinin kendisini hazır hissetmesinin yazının güzelliği ile doğrudan ilgisi olduğunu belirtmekte yarar vardır.
Yazmaya önce, kısa yazılar yazarak başlamakta yarar vardır. Hatta başlangıçta yatkınlık kazanmak için şiirler, kısa hikâyeler… olduğu gibi yazılabilir. Sonra bir üslûp kazanıncaya kadar bol bol yazı denemeleri yapılmalıdır. Bu konuda Benjamin Franklin diyor ki “Güzel yazıları derleyen bir kitap elime geçti, satın aldım. Baştan aşağı okudum. Üslûbu çok hoşuma gitti. Bu üslûp yeteneğine erişme isteğini duydum. Taklitle işe başladım. Önce kitaptaki en güzel makaleleri seçtim. Her paragrafın önemli yerlerini özetledim. Kitabı bir kenara attım. Birkaç gün sonra bu makaleleri aslına uygun olarak, kitaba bakmadan yazmaya çalıştım. Gördüm ki, kelime stokum, kelimeleri kullanışım oldukça zayıf. Ara sıra çıkardığım özetleri birbirine karıştırdım; birkaç hafta sonra özetleri tekrar düzelterek metni meydana çıkarmaya çalıştım. Bu çalışmalar yazı yazma yeteneğimde büyük gelişmeler sağladı.”
8. YAZININ OKUNMASI VE DÜZELTİLMESİ
Yazı tamamlandıktan birkaç gün sonra sanki bir başkasının yazısını okuyormuş gibi; sayfa düzenine, imlâya, noktalamaya, dil bilgisi kuralları ve iyi bir anlatımın niteliklerine uygunluk gibi ölçütlerle dikkatli bir şekilde yeniden okunmalı, varsa yanlışlar düzeltilmelidir. Yazı, herkesin doğru ve kolay anlayabileceği bir hâle getirilmelidir.
Etiketler: kompozisyon nasıl yazılır, Nasıl yazılır, Paragraf ve Özellikleri, Yazı Yazma kuralları, Yazı yazmada hazırlık, Yazıya hazırlık aşaması, Yazma, Yazma Kuralları, Yazma Süreci, Yazma Sürecinde Hazırlık Aşamaları, Yazma Sürecinin Temel Aşamaları, Yazma Teknikleri
Kompozisyon nedir? İyi bir kompozisyon nasıl yazılır?
Kompozisyon Nedir?
Kompozisyon farklı parçaları, nesneleri ya da unsurları bir araya getirerek bir bütün oluşturma olarak tanımlanabilir. Kompozisyon kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir. Kelimenin kökü Fransızca “composer” fiiline dayanmaktadır. Her ne kadar kompozisyon kelimesi edebiyat ile ilgili bir terim gibi algılansa da mimari, resim, müzik, görsel sanatlar vb. daha birçok alanda kompozisyon terimi kullanılmaktadır.
Edebiyat terimi olarak kompozisyon herhangi bir duygu ya da düşünceyi hem şekil olarak hem de içerik olarak belli bir plan dahilinde yazılı olarak anlatmak şeklinde tanımlanabilir. Kompozisyon; içerisinde kenar boşlukları, yazım ve noktalama kurallarına uygunluk, başlık vb. birçok dikkat edilmesi gereken hususu barındırır.
Kompozisyon Nasıl Yazılır?
İyi bir kompozisyon yazmak için birden fazla etmeni göz önünde bulundurmalıyız. Bu etmenlerin başlıcaları şunlardır:
İyi bir başlık
Kurallarına uygun bir şekilde düzenlenmiş giriş, gelişme ve sonuç bölümleri
Anlamlı ve kurallı cümleler
Özenle seçilmiş sözcükler
Her yönüyle dikkat edilmiş bir kâğıt düzeni
Güzel örneklemeler ve anlaşılır anlatım
Giriş, Gelişme ve Sonuç Bölümleri Nasıl Olmalı Nasıl Yazılmalıdır?
Öğrenciler, çoğu defa bir kompozisyonda giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin hangi kısımlar olduğunu kestiremezler. Kendileri kompozisyon yazacak olsalar, bu bölümler arasında bir satırlık boşluk bırakarak ve yeni bölüme biraz içeriden başlayarak çözüm bulurlar; ancak önceden yazılmış ve gerekli boşluklar bırakılmamış bir kompozisyonu bölümlere ayırmakta zorlanırlar. Ama olsun, bu pek de önemli değil. Sizin yapmanız gereken, öğretmeninize kompozisyon yazmanın kurallarını bildiğinizi göstermektir. İşte, bunu da giriş, gelişme, sonuç bölümleri arasında birer boşluk bırakarak ve paragrafa içeriden başlayarak yapabilirsiniz.
Giriş Bölümü Nasıl Yazılır?
Kendinizi bir satıcı olarak düşünün. Etrafınızda müşteriler var ve kompozisyonunuzu kısa sürede bu müşterilere satmak zorundasınız. Kompozisyonunuzun değerini anlatmak için fazla zamanınız da yok. Bu yüzden giriş bölümü ile müşterilerinizi (öğretmeninizi veya okurlarınızı) etkilemek zorundasınız. Bu nedenle, başlıktan sonra üzerinde en çok düşünmeniz gereken şey giriş bölümüdür. Giriş bölümünde, okuyucuları etkileyecek, onların ilgisini çekecek ve kompozisyonu okumaya devam ettirecek cümleler kullanmalısınız. Kısacası, okuyucuda bir merak uyandırmalısınız. Bunu bazen etkileyici bir tanımla, bazen merak uyandırıcı bir soruyla veya bazen de bir kelime oyunuyla yapabilirsiniz.
Gelişme Bölümü Nasıl Yazılır?
Gelişme bölümü, kompozisyonun en kapsamlı bölümüdür. Anlatılanların büyük bölümü gelişme bölümü içerisinde yer alır. Giriş bölümündeki etkileyici anlatımdan sonra meselenin özüne, gelişme bölümünde inmeye başlarsınız. Burada, anlatmak istediğiniz konu ile ilgili örnekler verebilir, konu ile ilgili kısa öyküler, fıkralar anlatabilir hatta şiirler bile yazabilirsiniz.
Sonuç Bölümü Nasıl Yazılır?
Önceki bölümlerde anlatmak istediğiniz her şeyi anlattınız. Artık sonuç bölümünde, anlatmak istediklerinizi toparlayacak ve okuyucuya son mesajınızı vereceksiniz. Giriş bölümündeki etkileyiciliğinizi burada da konuşturmalısınız. Okuyucunun ağzında iyi bir tat bırakmak için yine etkileyici cümleler kullanmalı, gerekirse etkileyici bir özlü söz kullanmalısınız.
Kompozisyonda Sayfa Düzeni Nasıl Olmalıdır?
Kompozisyon yazarken dikkat edilmesi gereken noktalardan en önemlisi sayfa düzenidir. Sayfa düzeni kompozisyonun ciddiyetini ve yazarken verilen önemi gösterir. Sayfa düzeninin en önemli noktalarından biri kenar boşluklarıdır. Kenar boşlukları yaklaşık olarak üstten ve soldan 3cm, alttan 2,5 cm, sağ taraftan ise 1,5 cm civarındadır. Tabi bu boşlukları belirlerken elimize cetvel almamıza gerek yok. Göz kararı sayfada düzen olmasına dikkat ederek bu boşlukları bırakabiliriz.
Sayfa düzeni ile ilgili diğer bir nokta ise başlığın yazımıdır. Başlık yazılırken sayfa ortalanır ve kelimelerin ya tamamı büyük harfle ya da her kelimenin ilk harfi büyük yazılır. Başlık yazarken renkli kalem kullanmamak gerekir. Siyah ya da mavi kalem kullanılmalıdır. Tabi sadece başlık yazarken değil kompozisyonun tamamında mavi ya da siyah kalem kullanmak gerekir.
Sayfa düzeni ile alakalı önemli bir husus da paragraf başlarıdır. Paragraflar oluşturulurken paragraf başı yaklaşık olarak 1cm kadar içe girilerek başlanır.
Kompozisyon yazılan kağıdın buruş buruş olmamasına, temiz olmasına dikkat etmeliyiz. Çünkü kağıdın şekli bizi yansıtır
Güzel Kompozisyon Yazma Yolları
– Türkçe Sözlükteki anlamları: 1. Ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün oluşturma biçimi ve işi. 2. Öğrencilere duygu ve düşüncelerini etkili ve düzgün bir biçimde anlatmaları için yaptırılan yazılı veya sözlü çalışma, tahrir, kitabet.
– Okul dilinde kompozisyon, Türkçe’nin anlatım olanaklarından en iyi şekilde yararlanmak için, düzenli olarak yapılan yazılı ve sözlü çalışmalardır.
– Kompozisyon çalışmaları, bize güzel konuşmanın ve yazmanın yollarını öğretir. Kompozisyon çalışmalarında başarılı olan bir öğrenci, yalnız Türkçe dersinde değil, öteki derslerde de başarılıdır.
Başarılı bir kompozisyon şu aşamalardan geçer:
1) Buluş: Anlatılacak konunun bütün ayrıntılarıyla zihinde canlandırılması, ya da toplanması,
2) Plân (tertip): Zihinde canlandırılan ya da toplanılan bilgilerin bir düşünsel sıraya konulması,
3) Anlatım: Planlanmış bilgilerin düzgün ve anlaşılır bir şekilde söylenmesi ya da yazılması.
Ayrıca, kompozisyonda başarı için şunlar da gereklidir:
• Birlik: Ana düşünceden ayrılmamak.
• Denge: Ana düşünce çevresinde sıralanan yardımcı düşüncelerin ana düşünce ile uygunluğunu sağlamak
• Canlılık: Anlatımı ilgi uyandıracak ve sürükleyecek bir kıvraklığa ulaştırmak.
Kompozisyonla ilgili kuralları öğrendikten sonra hemen başarılı bir kompozisyon yazacağımızı söyleyemeyiz. Çünkü doğru ve güzel kompozisyon yazmak için çok deneme yapmak gerekiyor.
Ünlü yazar Anton Çehov, yazmaya yeni başlayanlara şunları öğütlüyor:
“Kötü yazdığınız için üzülmeyin. Olabildiğinizce çok yazın kötü de olsa yazın. Yaza yaza daha iyiye varacaksınız. Sade, yalın yazın. Gereksizi silip atın.”
Kompozisyon, seçilmiş bir konu üzerindeki duygu ve düşüncelerimizi planlı ve düzenli bir şekilde anlatmak demektir. Kompozisyonunuzu mutlaka gözden geçiriniz.
KOMPOZİSYONUNUZU GÖZDEN GEÇİRİNİZ:
Yazdığınız kompozisyonu, aşağıda belirtilen kurallara göre değerlendiriniz; yanlışlarınız varsa düzeltiniz.
Kompozisyon yazdığınız kâğıdın sağ, sol, alt, üst boşluklarını göze hoş görünecek şekilde bırakmalısınız.
Tarih atmayı unutmamalısınız.
Adınızı, sınıfınızı, şubenizi ve numaranızı yazınız.
Yazınız okunaklı ve düzgün olmalıdır; buna dikkat ediniz.
Paragraf başlarını 1-2 cm. içeriden başlatınız.
Satırlar arasında okumayı kolaylaştıracak şekilde aralıklar bırakınız.
Yazınıza işlediğiniz konuya uygun, ilgi çekici bir başlık koyunuz; başlıksız yazı olmaz.
Yazıdaki ana düşünceyi iyi vurgulayınız.
Örneklerden, özdeyişlerden, atasözlerinden ve deyimlerden yararlanınız.
Düşünceleriniz arasında bağlantı olmasına özen gösteriniz.
Noktalama işaretlerini doğru kullanınız.
Cümlelerde geçen sözcükler ve ekler, yazım kurallarına uygun olmalıdır.
Yazma Tür ve Teknikleri, Yazma Süreci, Paragraf ve Özellikleri
a) Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma
Duygu, düşünce, hayal veya bir konudaki bilgilerin yazılı olarak anlatılması, kendi içinde aşamaları olan bir yazma sürecini içerir. Bu sürecin temel aşamaları ve bu aşamalarda yapılacak uygulamalar aşağıda sıralanmıştır.
Yazma Süreci
1. Hazırlık
a) Hazırlık aşamasında öncelikle yazılacak metnin konusu, amacı, hedef kitlesi ve türü belirlenir. Belirlenen konunun iyi sınırlandırılmış olması yazmayı kolaylaştırır. Konuyu sınırlandırmak için konunun hangi yönünün ele alınacağı açıkça belirlenmelidir. Yazılacak metnin türünün belirlenmesi de bu aşamada oldukça önemlidir; çünkü yazılacak yazı, türün temel yapı unsurlarını taşımalıdır.
b) Hazırlık aşamasında ikinci olarak metinde kullanılacak düşünce, bilgi ve olaylar belirlenir. Bu amaçla başvurulacak yollar ilerleyen bölümde ayrıca açıklanacaktır.
2. Planlama
a) Yazının planlanmasında öncelikle metnin ana düşüncesi/iletisi belirlenir. Her yazı bir ana düşünce veya ileti etrafında gelişir. Bu ana düşünce yazının merkezidir ve bütün diğer düşünceler onun çevresinde gelişir.
b) Planlama aşamasında ana düşünceyle/iletiyle bağlantılı yardımcı düşüncelerin belirlenmesi ve sıralanması gerekir. Bunların ana düşünceyi destekleyen veya geliştiren yardımcı düşünceler olmasına dikkat edilmelidir.
c) Yardımcı düşünceleri destekleyen düşünceyi geliştirme yollarının belirlenmesi, planlanma aşamasının son basamağını oluşturur. Düşünceyi geliştirme yolları “paragraf” başlığı altında ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
3. Taslak Metin Oluşturma
Yazı planına uygun biçimde metin yazma, sürecin üçüncü aşamasını oluşturur. Taslak metin, daha önce belirlenen ana düşünce, yardımcı düşünce ve düşünceyi geliştirme yolları doğrultusunda oluşturulur. Taslak metin oluşturulurken farklı cümle yapılarının kullanılması metni hem anlam hem de yapı açısından zenginleştirecektir. Örneğin bir durum anlatılıyorsa isim cümleleri, olay anlatılıyorsa fiil cümleleri daha sık kullanılır.
4. Düzeltme ve Geliştirme
Taslak metni, açıklık, yalınlık, duruluk; paragraflar arası ilişki ve tutarlık; yazım, noktalama, sayfa düzeni vb. açılardan gözden geçirme ve düzeltme, yazma sürecinin önemli bir aşamasını oluşturur. Bu aşamada kelime tercihleri, metnin bağlamı dikkate alınarak yeniden değerlendirilir ve yazıdaki anlatım bozuklukları düzeltilir. Ayrıca metnin yazım, noktalama, sayfa düzeni ve okunaklılık açısından da bu aşamada değerlendirilmesi ve varsa yanlışlıkların giderilmesi gereklidir.
5. Metni Paylaşma
Yazılan metnin öğretmen, arkadaş veya aile üyeleriyle paylaşımı ve onların yazı hakkındaki değerlendirmelerinin alınması yazma sürecindeki son aşamayı oluşturur. Yazılan yazılar; sınıfta yüksek sesle okunarak, okul panosunda sergilenerek, elektronik ortamlarda veya çeşitli dergilerde basılarak da okurlarla paylaşılabilir. Paylaşım aşamasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, üretilen ve paylaşılan metinlerin hukuki ve ahlaki sorumluluğun bilincinde hareket edilmesidir. Bu bakımdan her metnin sorumluluğu, kendisini yazan ve paylaşan kişiye aittir. Bu sorumluluğun üstlenilmesi aynı zamanda ahlaki ve hukuki bir gerekliliği de beraberinde getirir.
Yazma Sürecinde Hazırlık Aşamasında Yapılacak Uygulamalar
Hazırlık, yazma sürecinin ilk ve en önemli aşamasıdır. Bu aşamada yazılacak konu, yazının amacı, hedef kitlesi ve türü belirlenir. Burada belirlenenler, yazının bütün özelliklerini etkileyeceği için bu aşama iyi planlanmalıdır. Hazırlık aşamasında metinde kullanılacak düşünce, bilgi ve olayların belirlenmesi için şu yollar kullanılabilir:
a) Beyin fırtınası: Bu teknik, bir konu hakkındaki kavram, fikir veya çağrışımların herhangi bir süzgeçten geçirilmeden açığa çıkarılmasını amaçlar. Özgürce ortaya konulan fikir, düşünce veya hayaller bir yere yazılır. Konuyla doğrudan ilgili olanlar birbiriyle ilişkilendirilerek farklı ve yaratıcı olanlar seçilir. Genellikle bir grupla uygulanan bu teknikte ana konuyla ilgili çok sayıda fikrin ve bilginin ortaya konulması önemlidir. Söz gelişi, “hayal kurmanın bilimsel buluşlardaki önemi” hakkında bir yazı yazmaya karar verdiniz. Sınıfınızda beyin fırtınası yoluyla bu konuyu genişletmek ve bununla ilgili yaratıcı fikirleri ortaya çıkarmak istiyorsunuz. Bir arkadaşınızı yönetici olarak seçiniz. Yöneticiniz belirlenen konuyla ilgili herkese sırayla söz vererek onların söylediklerini tahtaya yazar. Ortaya çıkan fikirler gruplandırılır. Son aşamada ise yazma konusu ile doğrudan ilgili olan fikirler bir sıraya konularak diğer aşamalara geçilir.
b) Kavram ağı oluşturma: Bir konu veya kavram ile ilgili anlamsal çerçevenin belli bir düzen içerisinde oluşturulması ve görsel hâle getirilmesidir. Kavram ağları konuyla ilgili önceki bilgilerin harekete geçirilmesini, kavramlar arasında yeni ilişkilerin kurulmasını ve mevcut bilgilerin düzenlenmesini sağlar. Söz gelişi “hayal” kavramı hakkında şöyle bir kavram ağı oluşturulabilir:
Kavram Ağı
Kavram Ağı
c) Araştırma yapma: Bir konu hakkında, görsel, işitsel ve yazılı kaynaklardan gerekli bilgilerin toplanmasıdır. Araştırma yaparken dikkat edilecek en önemli nokta, konuyla ilgili gereksiz bilgilerin ayıklanması ve elde edilen bilgilerin güvenilirliğinin kontrol edilmesidir. Yazı yazılacak konuyla ilgili derlenen bilgiler belli bir sıraya konularak yazıya geçirilmelidir.
ç) Tartışma: Üzerine yazı yazılacak konunun farklı yönleri hakkında birden fazla düşünce veya yaklaşımın bir arada değerlendirilmesidir. Tartışmada herkesin fikrine saygı duyulmalı, konuyla ilgili farklı yönlerin ortaya çıkarılması sağlanmalıdır. Tartışırken ikna edici bilgi ve fikirlerin ortaya konulması, yazılacak konu hakkında bir sınırlandırma yapılabilmesinin önünü açar.
d) Gözlem: Belli bir konuda kişinin çevresindekileri veya belirlediği bir olayı çeşitli yöntemlerle izlemesidir. Gözlem yapılacak konu, durum veya olayla ilgili belirlenen bazı noktaların izlenmesi sonucunda pek çok bilgi edinilir ve bunlar belli bir düzen içinde kaydedilir.
e) Görsellerden yararlanma: Belirli bir konu hakkındaki fotoğraf, resim veya farklı görsel öğeler yazıya hazırlık aşamasında incelenebilir. Bunlar, konu hakkında bize yeni bakış açıları sunduğu gibi yaratıcı fikirlerin ortaya çıkmasına da yardımcı olabilir.
Paragraf ve Özellikleri
Bir yazının hazırlık aşamasında, yazılacak konu ile ilgili farklı teknik ve yöntemlerle çeşitli bilgiler edinilir veya düşünceler belirlenir. Elde edilen bu bilgi veya düşünceler belli bir sıraya konulduktan sonra konuyla ilgili paragrafların planlanması gerekir. Paragraf, kendi içinde bir anlam bütünlüğü taşıyan yazı parçasıdır. Bu yazı parçaları metin denen bütünü oluşturarak yazının düzenli bir akışa ulaşmasını sağlar. Bu bakımdan paragraf ve yapısı ile ilgili bilgilerin kazanılması ve uygulanması gereklidir.
Paragrafın Yapısı:
Yazının anlam birimlerinden olan paragraf, bir metin gibi kendi içinde anlamsal bir bütünlüğe ve yapıya sahiptir. Her paragraf belirlenen konunun bir yönünü ele alır ve konuyla ilgili başka bir düşünceye geçildiğinde yeni bir paragraf kurulur. Metin içindeki işlevlerine göre paragraflar giriş, gelişme ve sonuç paragrafları olarak üç grupta incelenebilir.
Giriş paragrafı, genellikle üzerinde durulacak kavram veya konuyla ilgili genel bir cümleyle başlar. Konuyla ilgili üzerinde durulacak noktalar sonraki cümlelerde hissettirilir. Bu paragraflarda konuyla ilgili kesin yargıları içeren cümleler yer almaz. Bir paragrafa başlamanın çeşitli yolları vardır. Konuyla ilgili bir soru sorularak, ele alınan konu veya kavramın tanımı yapılarak, herhangi bir olay veya küçük hikâye anlatılıp veya daha farklı biçimlerde paragrafa başlanabilir.
Gelişme paragrafı, girişte ortaya konulan düşünce, bilgi veya olayların açıklandığı bölümdür. Bu tür paragraflarda konuyla ilgili örnek, deneyim veya çeşitli bilgilere yer verilebilir. Gelişme paragrafı, ele alınan konunun farklı yönlerini ortaya koyduğu için birden fazla olarak planlanabilir. Çünkü uzun yazılarda veya konunun ayrıntılı olduğu metinlerde yeni bir düşünce için yeni bir paragrafa geçmek yararlı olacaktır.
Sonuç paragrafı, yazının bir sonuca bağlandığı bölümdür. Sonuç paragrafları genellikle gelişme paragrafında ortaya konanları bir yargıya bağlama işlevi görür. Bu paragraf, gelişme paragrafına göre oldukça kısa olmalıdır. Kısa ve etkili cümlelerin yer aldığı sonuç bölümleri yazının niteliğini artırır.
Her paragraf belli bir düşünce etrafında kurulur. Bu düşünce başka yardımcı düşüncelerle desteklenir.
Paragrafta düşünceyi geliştirme yolları şu şekilde sıralanabilir:
a) Tanımlama: Bir kavram, durum veya olgunun açıklanarak ne olduğunun ortaya konulması “tanımlama” kavramı ile ifade edilir. Tanımlama cümleleri “Bu nedir?” sorusuna cevap verir. Söz gelişi, “Şiir, duyguların dil ile etkili bir biçimde anlatıldığı yazı türüdür.” cümlesi bize şiirin tanımını vermektedir. Tanımlar paragrafta açıklamaların yapılacağı bölümlerde kullanılır ve açıklama için gerekli temel bilgileri verir.
b) Karşılaştırma: Birden çok kavram, durum veya öğenin belli ölçütler kullanılarak birbiri karşısındaki benzerlik veya farklılıklarının belirlenmesidir. Paragraflarda herhangi bir durumun daha açık bir biçimde ortaya konabilmesi için çeşitli karşılaştırmalara gerek duyulabilir. Örneğin “Hikâye, romana göre daha kısadır.” cümlesi iki edebî türü karşılaştıran bir cümledir.
c) Örneklendirme: Bir düşünce veya duygunun daha açık bir hâle getirilmesi için belli örneklerin sunulmasıdır. Örneklendirme cümleleri paragrafta anlatılanları somutlaştırmaya yardımcı olur. “Yazmak uygun kelimeleri gerekirse yıllarca beklemek demektir. Yahya Kemal’in bir dizesi için ‘serin’ kelimesini yirmi yıl sonra bulması gibi.” cümlelerinde ikinci cümle birinci cümleyi örneklendirmektedir.
ç) Tanık Gösterme: Bir duygu veya düşüncenin daha etkili kılınması veya ikna edici olması için bir başkasının sözünün alıntılanmasıdır. Söz gelişi, “Denemeler kişisel yazılardır. Öyle ki ünlü deneme yazarımız Nurullah Ataç deneme için: ‘Deneme benin ülkesidir.’ der.” cümlelerinde denemenin “kişisel” olduğu düşüncesini desteklemek için Nurullah Ataç’ın sözüne başvurulmuştur.
d) Benzetme: Bir kavram veya varlığı bir anlam ilişkisi kurarak başka kavram veya varlıklara benzetmektir. Benzetmelerde genellikle benzeyen ile benzetilen arasında ortak bir yön bulunur. “Yazarlık engin denizlerde kürek çekmeye benzer. Yol alabilmek için çok sabırlı olmalı ve denizin sesini iyi dinlemelisiniz. Bembeyaz bir sayfaya yazmaya başladığınızda da aynı bir denizci gibisinizdir.” cümlelerinde anlatımı etkili kılmak için benzetmeye yer verilmiştir.
e) Sayısal Verilerden Yararlanma: Ele alınan konunun daha ikna edici bir şekilde sunulması için bazı araştırma sonuçlarının sayısal verilerini kullanmaktır. Örneğin “Türkiye’de okuma alışkanlığı ne yazık ki istenilen düzeyde değil. Son yıllarda yapılan bir araştırmaya göre ülkemiz, kitap okuma oranında 173 ülke arasında 86. sırada yer alıyor.” cümlelerinde sayısal bir bilgi verilerek ilk cümledeki tez desteklenmiştir.
b.Yazma Sürecini Uygulama
“Yazma Süreci” başlığı altında verilen aşamaların her birini uygulayarak aşağıda verilen kavramlardan biri hakkında defterinize bir deneme yazınız. Metninizi yazarken paragrafların yapısına dikkat ederek düşünceyi geliştirme yollarını kullanınız ve yazım kurallarına dikkat ediniz.
dostluk
umut
sonbahar
yazmak
hayal kurmak
mutluluk
yalnızlık
paylaşmak
Kompozisyon yazmak, sanıldığı gibi herhangi bir konu üzerinde aklına gelen her şeyi basit bir düzen içerisinde ifade etmek değildir. Daha doğrusu, ciddi bir kompozisyon daha yoğun bir çabayı ve özeni gerektirmektedir. Bunun için etkili ve verimli bir kompozisyon yazarken belli kurallara uymak; kompozisyon yazma ilkelerini sırasıyla yerine getirmek gerekir.
Aşağıda, kompozisyon yazılırken hangi adımları uygulamamız gerektiği sıralanmıştır. Bu adımları uygulayarak etkili ve verimli bir kompozisyon yazabilirsiniz:
1. BİLGİ BİRİKİMİ:
Üniversite eğitimiyle bir meslek için hazırlık yapılır, o mesleğin gerektirdiği birikim aktarılmaya çalışılır. Aydın insanın bilmesi gerekenler ise sadece kendi mesleğiyle, ilgi alanlarıyla, çevresiyle ve dönemiyle sınırlanamaz. Kendisine yöneltilen hemen her soru için az çok söyleyecek sözlerinin olması beklenir. “Ben inşaat mühendisiyim, ülke sorunlarından, sosyal çevreden, spor faaliyetlerinden, trafikten … hiç anlamam” demek aydın insana yakışmaz. Kişinin çevresine karşı duyduğu sorumluluk; onu araştırmaya, incelemeye ve öğrenmeye yönlendirir. Böylece bilgi birikimi için ilk adımlar atılmış olur.
Herhangi bir bilim veya sanat dalıyla ilgili özel araştırmalar ve deneyimler sonunda elde edilecek uzmanlık bilgisini saymazsak genel bir kültür sahibi olmak ve (sözlü veya yazılı) kompozisyonlar meydana getirmek için “bu sayfada” sayılan etkinliklerin yapılmasında yarar vardır.
2. KONU SEÇME:
Yukarıda sıralanan yollarla ve bunlara ilâve edilebilecek değişik etkinliklerle birikim kazandıktan sonra sıra, üzerinde söz söylenecek veya yazı yazılacak konuyu seçmeye gelir. Konunun araştırma yapmaya uygun, bol kaynağı olan ve kişinin ilgi alanına giren, sınırları belli olan bir konu olmasına özen gösterilir.
3. PLÂN YAPMA:
Plânın olmadığı yerde düzensizlik, dağınıklık, zorluk, zevksizlik ve kabalık kendini nasıl gösteriyorsa plânlanmadan ortaya konan yazılı veya sözlü kompozisyonda da benzer aksaklıklar hemen kendini gösterecektir. Esasen iyi bir yazı veya konuşma plânsız olmaz.
4. BAŞLIK BULMA:
Başlık, yazının veya konuşma konusunun adıdır. Tabiatta adı olmayan, ismi konmayan varlık olmadığına göre yazıya da bir isim konmalıdır.
İyi bir başlık;
– Kısa ve özlü,
– Dikkat çekici ve merak uyandırıcı,
– Konuyla ilgili,
– Ana düşünceyi etkili bir biçimde anlatan,
– Kolay söylenebilen ve akılda kalıcı,
– Yazının içeriği hakkında fikir verici olmalıdır.
Film adlarına, kitap adlarına, makale başlıklarına, haber başlıklarına… dikkat edilirse bunların yukarıda sayılan nitelikleri taşıdığı görülür.
Düşünce yazıları için konu, konunun maddesi veya ana düşünce uygun başlıklar olarak seçilirken olay yazıları için daha geniş bir yelpazeden başlık seçmek mümkündür: Olayın geçtiği yer; olay kahramanı; olayın adı; olay kahramanı ve olayın yeri; olayın özü olan eylem gibi. Nelerin başlık olarak kullanılabileceği hakkında bir fikir vermek için başlıklardan bazı örnekler aşağıda sıralanmıştır:
Bilim ve Teknik, Yurt Duyguları, Edebiyatımızın İçinden, Türkçenin Sırları, Osmancık, Atatürk Şiirleri Antolojisi, Türk Dili, Çoban Çeşmesi, İstanbul’u Dinliyorum, Bizim Duvarlar, Çile, Suç ve Ceza, Silâhlara Veda, Cemile, Kılıbık, Otuz Beş Yaş, Duvar, Küçük Kız, Mihriban, Düşünmek, Üç Nasihat, Kurumuş Ağaçlar, Bayrak, Karadeniz, Memleket Türküsü, Güle Yel Değdi, Sinekli Bakkal, Acımak, Sarnıç, Yaprak Dökümü, Türkçe Bilen Aranıyor.
Bölüm başlıkları ve ana başlıklar satırı ortalayacak şekilde büyük harflerle yazılır ve (ünlem veya soru ifadesi yoksa) sonuna herhangi bir noktalama işareti konmaz. Alt bölümlere ait başlıklar ise küçük harflerle yazılır. Önce başlık konup yazının buna göre geliştirilebileceği gibi, yazıyı tamamladıktan sonra da uygun bir başlık seçilebilir.
5. PARAGRAF BİLGİSİ
Herhangi bir yazının bir satır başından öteki satır başına kadar olan bölümüne paragraf denir. Paragraf, geniş bir konunun belli bir bölümünü ifade eden düşünce birimidir.
Paragraflar, bütün bir konunun ayrı ayrı bölümlerini ifade eden, kendi içinde de bütünlüğü olan birimlerdir. Bu bakımdan iyi düzenlenmiş bir paragrafta cümlelerin açık, etkili ve birbirine bağlı olması gereklidir.
Uzun bir yazının bölümlere ayrılmaması okuyucuyu yoracağı için yazıdaki çeşitli ana fikirlerin birbirinden ayrılması paragraflarla mümkün olur. Böylelikle yazının kolay okunması ve anlaşılması sağlanır. Yazıda ilk satırın biraz içeriden başlaması (paragraf şekli), bir düşüncenin veya konunun bir bölümünün tamamlanıp diğer bir bölümüne geçildiğini gösterir. Böylelikle okuyucunun ilgisi devam ettirilir, yazının daha kolay kavranması da sağlanır.
6. DİLİN KURALLARINI BİLME
İyi bir yazı yazmak veya başarılı bir konuşma yapmak için dilin (ses bilgisinden cümleye kadar bütün) kuralları, söz varlığı çok iyi bilinmelidir. Kelimelerin anlamlarını, bunlar arasındaki anlam inceliklerini ve dilin ifade kabiliyetini iyi bilmek, yazana (veya konuşana) kolaylık sağlayacaktır. Bu konudaki birikimin bir anda oluşması elbette mümkün değildir. Kişi, öncelikle konunun önemine inanır, bol bol okur, araştırır, yazma alıştırmaları yapar, sabırlı olur ve bunu zamana yayarsa bu birikimi kazanabilir.
7. YAZMA
Bilgi birikimden yola çıkarak konuyu tespit edip plânladıktan sonra (paragrafların özellikleri dikkate alınarak) yazmaya başlanmalıdır. Ancak kişinin kendisini hazır hissetmesinin yazının güzelliği ile doğrudan ilgisi olduğunu belirtmekte yarar vardır.
Yazmaya önce, kısa yazılar yazarak başlamakta yarar vardır. Hatta başlangıçta yatkınlık kazanmak için şiirler, kısa hikâyeler… olduğu gibi yazılabilir. Sonra bir üslûp kazanıncaya kadar bol bol yazı denemeleri yapılmalıdır. Bu konuda Benjamin Franklin diyor ki “Güzel yazıları derleyen bir kitap elime geçti, satın aldım. Baştan aşağı okudum. Üslûbu çok hoşuma gitti. Bu üslûp yeteneğine erişme isteğini duydum. Taklitle işe başladım. Önce kitaptaki en güzel makaleleri seçtim. Her paragrafın önemli yerlerini özetledim. Kitabı bir kenara attım. Birkaç gün sonra bu makaleleri aslına uygun olarak, kitaba bakmadan yazmaya çalıştım. Gördüm ki, kelime stokum, kelimeleri kullanışım oldukça zayıf. Ara sıra çıkardığım özetleri birbirine karıştırdım; birkaç hafta sonra özetleri tekrar düzelterek metni meydana çıkarmaya çalıştım. Bu çalışmalar yazı yazma yeteneğimde büyük gelişmeler sağladı.”
8. YAZININ OKUNMASI VE DÜZELTİLMESİ
Yazı tamamlandıktan birkaç gün sonra sanki bir başkasının yazısını okuyormuş gibi; sayfa düzenine, imlâya, noktalamaya, dil bilgisi kuralları ve iyi bir anlatımın niteliklerine uygunluk gibi ölçütlerle dikkatli bir şekilde yeniden okunmalı, varsa yanlışlar düzeltilmelidir. Yazı, herkesin doğru ve kolay anlayabileceği bir hâle getirilmelidir.
Etiketler: kompozisyon nasıl yazılır, Nasıl yazılır, Paragraf ve Özellikleri, Yazı Yazma kuralları, Yazı yazmada hazırlık, Yazıya hazırlık aşaması, Yazma, Yazma Kuralları, Yazma Süreci, Yazma Sürecinde Hazırlık Aşamaları, Yazma Sürecinin Temel Aşamaları, Yazma Teknikleri
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
