ADA
Alm. Insel (f.), Fr. Ile (f.), İng. Island. Her tarafı sularla çevrili kara parçası. Okyanus, deniz, göl ve her çeşit akarsular içinde ada bulunabilir. Bir kara parçasının ada sayılabilmesi için etrafını çevreleyen denizin etkisinin karanın her yerinde görülmesi lazımdır. Avustralya’da denizin tesiri her tarafında görülmediği için ada sayılmamış ve kıta kabul edilmiştir. Sumatra, Borneo, Madagaskar, Grönland, Britanya, Japonya adaları başlıca büyük adalardır. Adaların toplam yüzölçümü 10 milyon kilometrekare ile Avrupa kıtasının yüzölçümüne yakındır.
Adalar tek adalar ve takım adalar olarak bulunurlar. Kıbrıs tek adadır. Endonezya Devleti ise bir çok adadan meydana gelen bir takım adalar topluluğudur. Meydana gelişlerine göre adalar; kıtalardan ayrılan, mercan, volkanik ve alüvyon adaları olmak üzere dörde ayrılır.
Kıtadan ayrılan adalar: Jeolojik devirlerde kıtalardan koparak meydana gelen veya bazı kara parçalarının çökmesi ile yahut denizlerin yükselerek bazı kara parçalarını kaplamasıyla meydana gelmiş adalardır. Madagaskar adası, jeolojik ikinci zamanda Afrika’dan; Britanya, dördüncü zamanda Avrupa’dan ayrılmıştır. Ege adaları, Ege kıtasının parçalanıp çökmesiyle; Korsika ve Sardunya adaları, Tiran kıtasının parçalanmasıyla meydana gelmiştir.
Mercan adaları: Okyanuslarda çok kalabalık sürüler halinde yaşayan poliplerin çıkardıkları kalkerlerin birikmesinden adalar meydana gelmiştir. Büyük Okyanus ve Hint Okyanusunda bu tip adalara sık rastlanır. Marshall ve Carolin adaları mercan adalarıdır.
Volkanik adalar: Deniz veya göl dibindeki volkanların püskürttüğü lavlar neticesi meydana gelmişlerdir. Batı Akdeniz’deki Stromboli Adası ile Büyük Okyanustaki Hawaii Adaları volkanik adalardır.
Alüvyon adaları: Nehirlerin sürükleme kuvvetinin azaldığı ve dolayısıyle beraberindeki taş parçacıklarını taşıyamadığı yerlerde belirirler. Daha çok nehirlerin ağızlarına yakın kısımlarda meydana gelen bu adaların üstten görünüşü, suyun geldiği tarafı ince olan bir elips şeklindedir. Bunlardan bazılarında ziraat alanları ve yerleşme yerleri kurulabilmektedir. Bu adalardan bazılarının yüksekliği 10 metreyi bulabilir. Fakat ekseri alüvyon adaları zamanla sular altında kalırlar.
Dünya Coğrafyasındaki Başlıca Adalar:
Adı
Yüzölçümü (km2)
Bulunduğu Yer
Grönland
2.175.000
Kuzey Buz Denizi
Yeni Gine
785.000
Büyük Okyanus
Borneo
750.754
Büyük Okyanus
Madagaskar
587.041
Hint Okyanusu
Baffin
476.067
Kuzey Buz Denizi
Sumatra
471.000
Büyük Okyanus
Filipinler
300.000
Büyük Okyanus
Yeni Zelanda
269.000
Büyük Okyanus
Honşu
230.000
Büyük Okyanus
Büyük Britanya
229.720
Atlas Okyanusu
Ellesmere
212.688
Kuzey Buz Denizi
Victoria
212.198
Kuzey Buz Denizi
Sulavesi
189.033
Büyük Okyanus
Cava
126.400
Büyük Okyanus
Küba
114.524
Atlas Okyanusu
Newfoundland
110.681
Atlas Okyanusu
Luzon
104.687
Büyük Okyanus
İzlanda
102.829
Atlas Okyanusu
Mindanao
98.681
Büyük Okyanus
Moluk Adaları
86.285
Büyük Okyanus
İrlanda
84.000
Atlas Okyanusu
Novaya Zemiya
82.600
Kuzey Buz Denizi
Hokkaido
78.508
Büyük Okyanus
Sahalin
73.290
Büyük Okyanus
Tasmanya
68.332
Büyük Okyanus
Banks
67.600
Kuzey Buz Denizi
Sri Lanka
65.610
Hint Okyanusu
Svalbard
62.423
Kuzey Buz Denizi
Bismarck Takımadaları
58.800
Büyük Okyanus
Devon
54.029
Kuzey Buz Denizi
Melville
42.395
Kuzey Buz Denizi
Souhampton
40.663
Kuzey Buz Denizi
Tayvan
35.961
Büyük Okyanus
Kyuşu
35.660
Büyük Okyanus
Hainan
33.670
Büyük Okyanus
Prince of Wales
33.229
Atlas Okyanusu
Vancouver
32.137
Büyük Okyanus
Sicilya
25.210
Akdeniz
Somerset
24.268
Kuzey Buz Denizi
Sardinya
24.084
Akdeniz
Kuril Adaları
20.000
Büyük Okyanus
Yeni Kaledonya
19.103
Büyük Okyanus
Fiji
18.272
Büyük Okyanus
Hawaii
16.500
Büyük Okyanus
Vanuatu (Yeni Hebridler)
14.760
Atlas Okyanusu
Bahamalar
13.935
Atlas Okyanusu
Falkland Adaları
11.960
Atlas Okyanusu
Jamaika
10.991
Atlas Okyanusu
Cape Breton
10.300
Atlas Okyanusu
Kıbrıs
9.251
Akdeniz
Porto Riko
8.897
Atlas Okyanusu
Korsika
8.720
Akdeniz
Girit
8.259
Akdeniz
Rodos
1.398
Ege Denizi
Kaynak
Rehber Ansiklopedisi
Alm. Insel (f.), Fr. Ile (f.), İng. Island. Her tarafı sularla çevrili kara parçası. Okyanus, deniz, göl ve her çeşit akarsular içinde ada bulunabilir. Bir kara parçasının ada sayılabilmesi için etrafını çevreleyen denizin etkisinin karanın her yerinde görülmesi lazımdır. Avustralya’da denizin tesiri her tarafında görülmediği için ada sayılmamış ve kıta kabul edilmiştir. Sumatra, Borneo, Madagaskar, Grönland, Britanya, Japonya adaları başlıca büyük adalardır. Adaların toplam yüzölçümü 10 milyon kilometrekare ile Avrupa kıtasının yüzölçümüne yakındır.
Adalar tek adalar ve takım adalar olarak bulunurlar. Kıbrıs tek adadır. Endonezya Devleti ise bir çok adadan meydana gelen bir takım adalar topluluğudur. Meydana gelişlerine göre adalar; kıtalardan ayrılan, mercan, volkanik ve alüvyon adaları olmak üzere dörde ayrılır.
Kıtadan ayrılan adalar: Jeolojik devirlerde kıtalardan koparak meydana gelen veya bazı kara parçalarının çökmesi ile yahut denizlerin yükselerek bazı kara parçalarını kaplamasıyla meydana gelmiş adalardır. Madagaskar adası, jeolojik ikinci zamanda Afrika’dan; Britanya, dördüncü zamanda Avrupa’dan ayrılmıştır. Ege adaları, Ege kıtasının parçalanıp çökmesiyle; Korsika ve Sardunya adaları, Tiran kıtasının parçalanmasıyla meydana gelmiştir.
Mercan adaları: Okyanuslarda çok kalabalık sürüler halinde yaşayan poliplerin çıkardıkları kalkerlerin birikmesinden adalar meydana gelmiştir. Büyük Okyanus ve Hint Okyanusunda bu tip adalara sık rastlanır. Marshall ve Carolin adaları mercan adalarıdır.
Volkanik adalar: Deniz veya göl dibindeki volkanların püskürttüğü lavlar neticesi meydana gelmişlerdir. Batı Akdeniz’deki Stromboli Adası ile Büyük Okyanustaki Hawaii Adaları volkanik adalardır.
Alüvyon adaları: Nehirlerin sürükleme kuvvetinin azaldığı ve dolayısıyle beraberindeki taş parçacıklarını taşıyamadığı yerlerde belirirler. Daha çok nehirlerin ağızlarına yakın kısımlarda meydana gelen bu adaların üstten görünüşü, suyun geldiği tarafı ince olan bir elips şeklindedir. Bunlardan bazılarında ziraat alanları ve yerleşme yerleri kurulabilmektedir. Bu adalardan bazılarının yüksekliği 10 metreyi bulabilir. Fakat ekseri alüvyon adaları zamanla sular altında kalırlar.
Dünya Coğrafyasındaki Başlıca Adalar:
Adı
Yüzölçümü (km2)
Bulunduğu Yer
Grönland
2.175.000
Kuzey Buz Denizi
Yeni Gine
785.000
Büyük Okyanus
Borneo
750.754
Büyük Okyanus
Madagaskar
587.041
Hint Okyanusu
Baffin
476.067
Kuzey Buz Denizi
Sumatra
471.000
Büyük Okyanus
Filipinler
300.000
Büyük Okyanus
Yeni Zelanda
269.000
Büyük Okyanus
Honşu
230.000
Büyük Okyanus
Büyük Britanya
229.720
Atlas Okyanusu
Ellesmere
212.688
Kuzey Buz Denizi
Victoria
212.198
Kuzey Buz Denizi
Sulavesi
189.033
Büyük Okyanus
Cava
126.400
Büyük Okyanus
Küba
114.524
Atlas Okyanusu
Newfoundland
110.681
Atlas Okyanusu
Luzon
104.687
Büyük Okyanus
İzlanda
102.829
Atlas Okyanusu
Mindanao
98.681
Büyük Okyanus
Moluk Adaları
86.285
Büyük Okyanus
İrlanda
84.000
Atlas Okyanusu
Novaya Zemiya
82.600
Kuzey Buz Denizi
Hokkaido
78.508
Büyük Okyanus
Sahalin
73.290
Büyük Okyanus
Tasmanya
68.332
Büyük Okyanus
Banks
67.600
Kuzey Buz Denizi
Sri Lanka
65.610
Hint Okyanusu
Svalbard
62.423
Kuzey Buz Denizi
Bismarck Takımadaları
58.800
Büyük Okyanus
Devon
54.029
Kuzey Buz Denizi
Melville
42.395
Kuzey Buz Denizi
Souhampton
40.663
Kuzey Buz Denizi
Tayvan
35.961
Büyük Okyanus
Kyuşu
35.660
Büyük Okyanus
Hainan
33.670
Büyük Okyanus
Prince of Wales
33.229
Atlas Okyanusu
Vancouver
32.137
Büyük Okyanus
Sicilya
25.210
Akdeniz
Somerset
24.268
Kuzey Buz Denizi
Sardinya
24.084
Akdeniz
Kuril Adaları
20.000
Büyük Okyanus
Yeni Kaledonya
19.103
Büyük Okyanus
Fiji
18.272
Büyük Okyanus
Hawaii
16.500
Büyük Okyanus
Vanuatu (Yeni Hebridler)
14.760
Atlas Okyanusu
Bahamalar
13.935
Atlas Okyanusu
Falkland Adaları
11.960
Atlas Okyanusu
Jamaika
10.991
Atlas Okyanusu
Cape Breton
10.300
Atlas Okyanusu
Kıbrıs
9.251
Akdeniz
Porto Riko
8.897
Atlas Okyanusu
Korsika
8.720
Akdeniz
Girit
8.259
Akdeniz
Rodos
1.398
Ege Denizi
Kaynak
Rehber Ansiklopedisi
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
